Terugblik op het jubileumseizoen 2024

---

23-09-2024

Het Tsjerkepaadseizoen 2024 was een jubileumeditie en dan is het goed om niet alleen terug te kijken naar de afgelopen twintig jaar, maar ook vooruit. Hoe zal het verder gaan met Tsjerkepaad in een tijd waarin regelmatig kerkgebouwen worden afgestoten of een herbestemming krijgen? We krijgen hiermee ook in onze provincie steeds meer te maken.

Met deze woorden begon voorzitter Gerrit Groeneveld zijn verhaal tijdens de afsluiting van Tsjerkepaad 2024, op zaterdag 21 september in de Grutte Tsjerke in Sloten. Hieronder volgt de rest van zijn betoog, waarin hij ook de visie van Tsjerkepaad uiteenzet.

Gelukkig zit de klad er nog lang niet in met Tsjerkepaad en kunnen we in alle bescheidenheid en dankbaarheid vaststellen dat het oorspronkelijke enthousiasme van het begin er ieder jaar weer is, ook dit jaar. 

Er zit zelfs nog groei in het aantal deelnemende kerken en activiteiten, al hebben ook wij in toenemende mate te maken met vrijwilligers die moeten afhaken vanwege ziekte of ouderdom en valt het in sommige plaatsen niet mee om de kerk open te houden. Maar in de meeste gevallen is de betrokkenheid juist erg groot en worden er steeds nieuwe initiatieven bedacht om de kerk interessant te maken voor een breed publiek.

Opvallend is dat er zoveel belangstelling is van mensen van buiten, niet alleen van kerkgangers uit de eigen woonplaats, of omgeving, maar ook van veel andere belangstellenden of rustzoekers die van verder weg komen. Ze zien de Tsjerkepaad-vlag hangen en besluiten om naar binnen te gaan, of hebben eerder op de dag met hulp van de website al een route langs een aantal kerken uitgestippeld.
 

Wat zoeken ze?

Wat zoeken ze in onze kerken? Dat kunnen verschillende dingen zijn: het zoeken van een moment van rust en bezinning, het ontmoeten van andere mensen, het bekijken van het cultuur-historische erfgoed, het luisteren naar een orgelbespeling, of het bekijken van een expositie.

Dat is goed om te weten in een tijd van kerkverlating. De kerk kan door heel veel mensen ook van buiten de eigen leden niet gemist worden. Zonder die kerk verliest ons dorp de ziel van de gemeenschap, zei een buitenkerkelijk iemand eens treffend. Dat merken we tijdens de bezoeken van de gasten die we mogen ontvangen. Het stemt ons dankbaar en geeft inspiratie om ons er ieder jaar weer voor in te zetten.

Rondjes om de kerken

Wat zijn de ervaringen geweest in dit jaar? Ons thema was “Rondjes om de kerken”. In samenwerking met wandeljournalist Fokko Bosker kon het gelijknamige boek gepresenteerd worden en een rondje gehouden, op 31 mei van dit jaar in en rond de Victoriuskerk in Pingjum. Fokko heeft de eerdere tijdens Tsjerkepaad gehouden Jabiks- en Kleasterrûntsjes zodanig bewerkt dat ze voor algemeen gebruik geschikt zijn gemaakt.

Het is een prachtig boek geworden, met interessante informatie, verhalen en ervaringen, niet alleen over de kerken, maar ook over het landschap en andere bezienswaardigheden op de routes. Het boek heeft inmiddels gretig aftrek gevonden en is ook nu nog te koop.
 

253 kerken

Hoeveel kerken hebben dit jaar meegedaan? Het waren er om precies te zijn 253, vermeld op de website van Tsjerkepaad, meer dan vorig jaar. Voor het eerst deden dit jaar mee: kerken in Abbega, Allingawier, Earnewald, Hurdegaryp, Noardburgum en Rottevalle. Na één of meerdere jaren afwezigheid deden nu weer mee kerken van Lekkum, Sint Anna Parochie, Sumar, Tijnje en Ureterp. Sommige kerken zijn afgevallen, andere meldden zich of kwamen weer terug.

De meeste deelnemende kerken zijn Protestantse kerken,  Rooms Katholieke kerken en Doopsgezinde kerken. Verder zijn er de kerken die zijn overgegaan naar een Stichting, de Stichting Alde Fryske Tsjerken of een plaatselijke Stichting. Daarnaast zijn er ook kerken die meedoen met een heel andere achtergrond of nieuwe bestemming, zoals de kerk van de Verenigde Christelijke Gemeente in Dokkum, die van de Hersteld Hervormde Gemeente in Hardegarijp, de ViDeokerk (Deo met een hoofdletter geschreven), een kerk voor het hele dorp in Vinkega, de Theaterkerk in Wier en de Contourenkerk, een monument van Menno Simons in Witmarsum.

Die eigenheid van de kerken en monumenten valt op. Ze willen bijzondere dingen van zichzelf laten zien. En dat mag. Kerken horen er niet alleen bij in ons landschap, ze zijn ook uniek.  
 

Interessante activiteiten

Hoe is de belangstelling geweest dit jaar? Ik kan uit eigen ervaring alleen iets zeggen over de activiteiten vanuit de kerngroep dit jaar en van de kerken die ik deze zomer heb kunnen bezoeken. In de ene kerk kwamen meer bezoekers dan de andere. Je kunt daar ook iets aan doen. Waar een interessante activiteit werd gehouden was het aantal groter.

Soms gebeurde dat met eenvoudige middelen, zoals in de kerk van Cornwerd, waar twee dames het oude ambacht van het werken met een spinnenwiel demonstreerden. Het tonen van oude ambachten biedt voor Tsjerkepaad allerlei mogelijkheden.

De centrale activiteiten vanuit de kerngroep mochten rekenen op een grote belangstelling. Ik denk aan de opening in Buitenpost, de fietstoer met o.a. Duitse gasten, de Orgeltoer met de Stichting Organum Frisicum en het Kleasterrûntsje vanuit Rinsumageast, de Kirchturmtoer en de activiteiten tijdens Monumentendag.

Ook werd er in de provinciale kranten het Friesch Dagblad, de Leeuwarder Courant, op Omrop Fryslân en in de regionale bladen weer veel bekendheid gegeven aan ons evenement en heeft met name de provincie Fryslân ons verzekerd van voldoende financiële steun, waarvoor we zeer erkentelijk zijn. Tsjerkepaad is inmiddels zo gegroeid dat we het zonder die steun niet kunnen stellen. Het spoort ook met het beleid van de provincie die zich inzet voor het behoud van het erfgoed en het bezinningstoerisme, waar veel mensen op afkomen. Hierbij wil ik het voor dit jaar laten. We danken in de eerste plaats al die vrijwilligers die zich ook dit jaar weer voor Tsjerkepaad hebben ingezet.
 

De visie van Tsjerkepaad

Wat is de visie van Tsjerkepaad? In zijn meest basale vorm vinden we die terug in de overeenkomst die is opgesteld in het jaar 2010 toen Tsjerkepaad een Stichting werd.
Het staat er zo in de Stichtingsacte:
De Stichting Tsjerkepaad heeft ten doel:
a)    Het bevorderen van het openstellen van kerkelijke gebouwen/-locaties in Fryslân voor een breed publiek
b)    Het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn
c)     De Stichting voert haar werkzaamheden uit op een onafhankelijke wijze, maar is verplicht in nauw contact te blijven opereren met de Raad van Kerken in Fryslân
Over al die punten wil ik nog wat meer zeggen:
 

Steeds meer open gaan

a) De primaire doelstelling van Tsjerkepaad is dat de kerken open zijn en steeds meer open gaan. Tijdens Tsjerkepaad gebeurt dat op zaterdagmiddagen in de zomer, maar wij willen bevorderen dat het vaker gebeurt. Openstelling laat één van de belangrijke taken van de kerk zien: het tonen van gastvrijheid. Daar werken we op verschillende manieren aan ook buiten de periode van Tsjerkepaad om. De deur kan vaker open, met of zonder vrijwilligers, er kan een bord bij de ingang van de kerk worden geplaatst waarop een sleuteladres of de QR-code vermeld staat. Een nieuwe ontwikkeling is de 3D-presentatie, waarmee een virtuele toer kan worden gemaakt door het gebouw. Dit heeft op dit moment onze bijzondere aandacht en willen we verder ontwikkelen ook in verband met het boek over de rondjes om de kerken.

Het bevorderen van de openstelling houdt ook in dat we willen stimuleren dat anderen dan alleen de eigen gemeenteleden gebruik kunnen maken van het kerkgebouw op door de weekse dagen. Uiteraard kunnen wij dat niet regelen als Stichting, maar is dit primair van beleid van de kerken zelf. Juist in een tijd van veel maatschappelijke onrust en onzekerheid is het belangrijk om in de bijzondere ruimte van de kerk op verhaal te kunnen komen en deze te openen.  
 

Nieuwe vormen van zingeving

b) Een kerk is gebouwd als huis van gebed en ontmoeting. Het is een grote monumentale ruimte. Onze visie is dat we graag willen dat dit uit respect voor de oorspronkelijke bedoelingen zoveel mogelijk in takt blijft. Een kerk is geen museum en moet dat ook niet worden. Het is een huis van God en een plaats van ontmoeting, rust en bezinning. Dat huis gaat in de regel vooral op zondag open om er te vieren, maar blijft op andere dagen vaak dicht.

Juist hier liggen de mogelijkheden voor nieuwe vormen van zingeving voor de kerk. Bied je ruimte aan voor anderen, voor muziekbeoefenaars en cultuurzoekers, als ontmoetingsplaats bij wandel- en fietstochten, als plaats voor maatschappelijke actie zoals voor ontheemden, of voor wie dan ook die een geschikte ruimte zoekt voor een bijeenkomst, of voor een tentoonstelling.

Dat vraagt uiteraard steeds om goed overleg met de eigenaars van de kerkgebouwen en moet in lijn zijn met wat er verder door de kerk wordt gedaan. Maar juist hier is er nog heel veel meer mogelijk.
 

De hele gemeenschap

c) De oecumenische verbondenheid met de Raad van Kerken in Fryslân wordt expliciet genoemd in de Stichtingsakte, omdat Tsjerkepaad daaruit is voortgekomen. De afgelopen jaren zijn er helaas nogal wat lokale en provinciale raden van kerken in Nederland gestopt. Gelukkig heeft Tsjerkepaad steeds door kunnen gaan als voluit interkerkelijke organisatie en beweging en zijn de mogelijkheden nog lang niet uitgeput. Oecumene heeft naast de samenwerking van de kerken onderling nog een tweede betekenis. Het Griekse woord Oikoumenè/Oecumene betekent letterlijk bewoonde wereld. De samenwerking strekt zich uit tot de bewoonde wereld, de hele gemeenschap van wijk, dorp of stad en omgeving.

Hierbij moet wel worden aangetekend dat Tsjerkepaad van onderop wordt gebouwd, het is een vrijwilligersorganisatie, die op pro Deo basis werkt. De kerken zijn ook open zonder entreeheffingen. Natuurlijk kunnen er ook bepaalde activiteiten zijn, die door de kerken in rekening worden gebracht of waarvoor een vrijwillige bijdrage wordt gevraagd. Het is aan de kerken zelf om hierover te beslissen.
 

Neem openstelling mee in beleid

Tenslotte: Dat we stimuleren dat de kerken steeds meer open gaan is, omdat we geloven dat juist de openstelling bijdraagt tot het behoud van de kerken. Daarom willen we de kerkenraden, kerkrentmeesters en parochiebesturen aanbevelen om een beleid te ontwikkelen waarin hiervoor bewust gekozen wordt in de vergaderingen en het niet alleen wordt uitbesteed aan de vrijwilligers.

Door als kerk bewust te kiezen voor openstelling en gastvrijheid kun je in contact komen met een steeds bredere groep mensen en instanties en word je niet zo afhankelijk van de mogelijkheden en beperkingen van de eigen gemeenschap. Ontwikkel als kerken een visie over de openstelling. Wie zijn wij als kerk en waar willen we aan werken? Hoe kunnen we in contact komen met mensen en instanties in de eigen woon- en werkomgeving.

Hoe komen we met jongeren in contact? Gelukkig zien steeds meer kerkbestuurders in deze tijd in, hoe belangrijk deze openstelling is, al kan duurt het soms lang voordat ‘de netten naar de andere kant” worden geworpen. Maar juist hierin kunnen we als kerken verder en onze plaats in de samenleving innemen.

Met heel veel plezier en dankbaarheid hebben we ons als kerngroep met duizenden vrijwilligers in de hele provincie ingezet voor de openstelling van de kerken. Graag eindig ik dit betoog met een gedicht dat Gerrit van der Iest een aantal jaren terug heeft gemaakt van Tsjerkepaad

It earste sinneljocht brekt troch de dize hinne
In stilte leit oer’t gea, de dei moat noch begjinne.

Belutsen waarme minsken noegje ús, kom der mar yn.
Gods heil, alle goeds en frede in dei fol sinneskyn.

Moai geef útfile houtwurk, nis, alter en folle mear,
ferhelje oer doarp en tsjerke en minsken fan alear.

Us tiid siket om stilte, ús tiid siket om rêst,
hjir kin men it noch fine, is Fryslân op syn bêst.

Terug naar overzicht